Ο όσιος Νίκων γεννήθηκε το 1350 στην πόλη Γιουρίεφ-να-Πόλιε, στο μέσον της διαδρομής μεταξύ Ροστώφ και Ραντονέζ. Νεώτατος ακόμη, μετέβη κοντά στον άγιο Σέργιο [25 Σεπτ.], εκείνος όμως δεν τον δέχθηκε στη Μονή της Αγίας Τριάδος. Τον έθεσε υπό την καθοδήγηση του μαθητή του Αθανασίου, στον οποίο ανέθεσε το έργο της ιδρύσεως της Μονής της Θεοτόκου-επί-του-Όρους, κοντά στο Σερπούχωφ.
Ο Νίκων επέδειξε τέτοια ταπεινοφροσύνη και τόση απάρνηση του ιδίου θελήματος που τον ονόμασαν «εραστή της υπακοής». Προόδευσε γρήγορα στις υψηλότερες αρετές και πλησιάζοντας την ηλικία των τριάντα χρόνων, αφού εκρίθη άξιος της ιερωσύνης, έλαβε επιτέλους την ευλογία να πάει στο Ραντονέζ, για να ζήσει κοντά στον Διδάσκαλο.
Ο άγιος Σέργιος τον δέχθηκε με αγάπη και δεν άργησε να παρατηρήσει ότι είχε φθάσει σε πνευματικό μέτρο πολύ ανώτερο των άλλων μοναχών. Τον πήρε λοιπόν στην υπηρεσία του στο κελλί του και τον έκανε δεύτερο στην ιεραρχία της μονής. Όταν εκοιμήθη ο άγιος, επελέγη ομοφώνως ηγούμενος και πνευματικός πατέρας από όλους τους μοναχούς. Διηύθυνε το κοινόβιο ακολουθώντας με επίγνωση τις οδηγίες του αγίου Σεργίου και επέδειξε για τον κάθε ένα από τους μοναχούς του ιδιαίτερη στοργή και ενδιαφέρον.
Λίγα χρόνια αργότερα, άφησε στον άγιο Σάββα την ευθύνη του μοναστηριού, για να αναχωρήσει στα βάθη του δάσους και να ζήσει εκεί τον ερημητικό βίο. Έξι χρόνια όμως μετά, χρειάσθηκε να επιστρέψει στο αξίωμά του, καθώς ο Σάββας είχε φύγει για να ιδρύσει μοναστήρι στην περιοχή του Ζβενιγκορόντ.
Το 1408 εμφανίσθηκαν στον άγιο Νίκωνα οι άγιοι επίσκοποι Πέτρος και Αλέξιος, καθώς και ο άγιος Σέργιος για να τον προειδοποιήσουν ότι η μονή θα δεχόταν την επιδρομή Τατάρων και θα καταστρεφόταν. Έτσι κατάφερε να διαφύγει εγκαίρως με τους μοναχούς του παίρνοντας μαζί τα ιερά βιβλία και σκεύη.
Στην επιστροφή τους βρήκαν μόνον ερείπια που κάπνιζαν ακόμη. Ρίχθηκαν αμέσως στη δουλειά και σε μερικά χρόνια έκτισαν ένα νέο μοναστήρι, το οποίο κατόπιν προικίσθηκε με σημαντικές δωρεές σε γη. Το 1422 μεταφέρθηκαν τα τίμια λείψανα του αγίου Σεργίου, που είχαν διατηρηθεί θαυματουργικά, στο νέο καθολικό, το οποίο διακοσμήθηκε με θαυμαστές τοιχογραφίες του Αντρέι Ρουμπλιώφ και του Δανιήλ του Μαύρου [4 Ιουλ.].
Φθάνοντας σε μεγάλη ηλικία και ήδη εν πνεύματι μεταστάς στη Βασιλεία των ουρανών, ο όσιος Νίκων είπε στους μαθητές του: «Να με μεταφέρετε από εδώ στην πάμφωτη εκείνη εκκλησία που έχει προετοιμασθεί για μένα από τις προσευχές του πνευματικού μου πατέρα. Δεν επιθυμώ να μείνω περισσότερο εδώ κάτω!»
Αφού κοινώνησε των αχράντων Μυστηρίων και ευλόγησε έναν-έναν τους αδελφούς, αναφώνησε: «Πλησίασε, ψυχή μου, με χαρά τον τόπο που είναι έτοιμος για την ανάπαυσή σου. Πλησίασε με χαρά, γιατί ο Χριστός σε καλεί!» Έπειτα εκοιμήθη εν ειρήνη.
Τον έθαψαν αντίκρυ στον τάφο του αγίου Σεργίου και συχνά φανερώθηκε κατόπιν, με τρόπο θαυματουργικό, συνοδευόμενος από τον άγιο Σέργιο για να θεραπεύσουν αρρώστους ή να προστατεύσουν την απειλούμενη Λαύρα της Αγίας Τριάδος.
Από το βιβλίο: Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, υπό Ιερομονάχου Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου. Τόμος τρίτος, Νοέμβριος. Ίνδικτος, Αθήναι, 2004, ΙΖ’ Νοεμβρίου.
