«Λέμε για κάποιον πως έχει κακό χαρακτήρα, όταν βλέπει τα πράγματα από την κακή τους πλευρά, όταν είναι κακότροπος και καχύποπτος. Λέμε πως έχει καλό χαρακτήρα, όταν μιλάει και ενεργεί ευγενικά. Για μας λοιπόν ο χαρακτήρας του είναι η συνηθισμένη του διαγωγή απέναντί μας. Η επίδραση των γονιών πάνω στις συνήθειες που αποκτά το παιδί ασκείται τόσο με τη στάση που τηρούμε μπροστά του απέναντι σε όλα τα πράγματα, όσο και με τη διαγωγή μας απέναντί του.» (*)

Και ο συγγραφέας θα εξηγήσει αυτά τα δύο.

Η στάση των γονέων απέναντι σε όλα τα πράγματα

«Από τους πρώτους μήνες το παιδί δέχεται την επίδραση των φερσιμάτων μας και των πράξεών μας. Αν είμαστε ταραγμένοι, φωνακλάδες, αν κατεβάζουμε τα μούτρα, εύκολα θα αρχίσει και αυτό να είναι νευρικό και γκρινιάρικο. Αν είμαστε ήρεμοι, πιο εύκολα θα γίνει και αυτό πιο ήσυχο. Για μεγάλο χρονικό διάστημα το παιδί είναι αβέβαιο μπροστά στον σκύλο που κάνει βόλτες γύρω του, στην κυρία που του λέει καλημέρα, στον ξαφνικό κρότο που κάνει η θύελλα. Μας παρατηρεί.»

Πόσες φορές δεν μπορούμε να έλθουμε στη θέση του παιδιού, του μικρού παιδιού. Πώς νιώθει απέναντι στον σκύλο, όπως αναφέρει εδώ, ή απέναντι στη γειτόνισσα, που παρουσιάζεται και λέει κάτι, ή απέναντι στη θύελλα; Πώς τα βλέπει αυτά; Πώς αντιδρά μέσα του; Τι αισθήματα δημιουργούνται μέσα του; Δεν ερχόμαστε στη θέση του παιδιού και καμιά φορά συμπεριφερόμαστε σε κάτι τέτοια θέματα, χωρίς να λαμβάνουμε υπ’ όψιν αυτήν ακριβώς την αλήθεια. Και απορούμε, π.χ., γιατί φοβάται το παιδί, γιατί αρχίζει τα κλάματα. Και, καθόλου απίθανο, σε τέτοιες περιπτώσεις να αρχίσει κανείς να φέρεται με τέτοιον τρόπο στο παιδί, ώστε να το πληγώσει πιο πολύ από ό,τι ήδη πληγώνεται.

Σε τέτοιες λοιπόν περιπτώσεις το παιδί μάς παρατηρεί.

«Αν μας βλέπει τρομαγμένους, εχθρικούς, θα κρυφτεί και θα στέκει φοβισμένο και μουτρωμένο. Αν μας βλέπει ήρεμους, χαρούμενους, διαχυτικούς, θα χαμογελάει, θα είναι σίγουρο και αξιαγάπητο, και σιγά-σιγά θα μορφοποιηθεί ο χαρακτήρας του.»

Η διαγωγή των γονέων απέναντι στο παιδί

«Από τη γέννησή του επίσης το παιδί αποκρίνεται στις χειρονομίες μας, στα βλέμματά μας, στα λόγια μας, δέχεται την επίδρασή τους, αποκτά έτσι συνήθειες. Π.χ., μόλις γεννηθεί από τη μητέρα του, οφείλει να συνηθίσει στην πιο κρύα ατμόσφαιρα, στο ζωηρό φως, στο να αναπνέει, στο να πίνει. Πρώτος σταθμός προς την ανεξαρτησία του και ίσως ο πιο οδυνηρός.»

«Φυσικό είναι για πολλές εβδομάδες ο εθισμός αυτός να συνοδεύεται από συναισθήματα ανασφάλειας και από κραυγές. Η μητέρα οφείλει ταυτόχρονα να γλυκάνει αυτό το συναίσθημα με το απλόχερο δόσιμο της στοργής της, χωρίς πάντως, λικνίζοντάς το αδιάκοπα μέσα στην αγκαλιά της, να το συνηθίζει στο να αναζητεί την ασφάλειά του στο μητρικό στήθος και στο να κλαίει για να το πετύχει. Και τα δύο αυτά γνωρίσματα του χαρακτήρα μπορούν να παραμείνουν μέσα του κάτω από διάφορες μορφές.

»Αργότερα, αν απαγορεύουμε στο παιδί μας να τραγουδάει, γιατί αυτό μας εξαγριώνει…»

Του απαγορεύουμε να τραγουδάει γιατί ενοχλεί εμάς, όχι γιατί κάνει κανένα κακό.

«…να παίζει καταγής, γιατί λερώνεται, να βλέπει τους συμμαθητές του, για να μην αρπάξει τη γρίππη ή την ιλαρά κτλ., εάν κάνουμε ένα τέτοιο πράγμα, στην ψυχή του παιδιού θα δημιουργηθούν συναισθήματα λύπης ή αποθαρρύνσεως ή, απεναντίας, ανταρσίας και ταραχής, που θα επηρεάσουν ανάλογα τον χαρακτήρα του.

»Αν του επαναλαμβάνουμε πως δεν είναι ικανό για τίποτε, πως είναι καθυστερημένο σε σύγκριση με τα αδέλφια του ή τους συμμαθητές του, θα το κάνουμε άτολμο και ετερόφωτο.»

Δεν ξέρω αν υπάρχει γονέας, ο οποίος δεν φέρθηκε κατά τέτοιον τρόπο στο παιδί του, δηλαδή που δεν είπε: «Είδες η αδελφή σου, είδες ο αδελφός σου, πώς τα καταφέρνουν; Εσύ καθόλου δεν τα καταφέρνεις. Είδες η φίλη σου, ο φίλος σου;» Αυτά τα λόγια για το παιδί είναι αναίμακτες μαχαιριές.

«Αν, για να εμπνεύσουμε την υπακοή, το απειλούμε λέγοντάς του πως δεν θα το αγαπούμε, πως θα φωνάξουμε τον χωροφύλακα ή τον εισπράκτορα του ηλεκτρικού να το πάρει, θα εξασφαλίσουμε ίσως μια στιγμή ησυχίας, μα για πολύ καιρό θα το κάνουμε ανήσυχο και δύσπιστο απέναντί μας. Αν, αφού ικετέψουμε ένα παραχαϊδεμένο παιδί να μας αφήσει να εργαστούμε, του επιτρέπουμε στη συνέχεια να μας ενοχλήσει δέκα φορές στη σειρά, διατυπώνοντας παράπονα κάθε φορά, θα το κάνουμε έναν ιδιότροπο δεσπότη, μα και ένα έμφοβο και ανήσυχο πλάσμα, αφού βλέπει πως μας λείπει το κύρος, που του είναι απαραίτητο.»

Δεν είναι λίγοι οι πατέρες –και οι μητέρες– οι οποίοι λένε, π.χ., στο παιδί: «Άφησέ με τώρα· έχω δουλειά. Θέλω να εργασθώ. Πήγαινε να παίξεις κι εσύ με τα παιγνίδια σου». Και ενώ το λένε αυτό, που δείχνει ότι πήραν μια απόφαση, μπορεί το παιδί να πάει να τους διακόψει και πάλι και πάλι, και να του το επιτρέψουν αυτό. Πάει το κύρος. Όταν ο μπαμπάς λέει κάτι και το ξελέει, δεν μπορεί να σταθεί το κύρος του. Όχι βέβαια ότι θα ανοίξει μάχη κανείς με το παιδί, αλλά ο τρόπος με τον οποίο θα του μιλήσει, όταν θα πάει να ενοχλήσει –τον πατέρα ή τη μητέρα– ο τρόπος με τον οποίο θα φερθεί, θα πρέπει να είναι τέτοιος, που να δώσει στο παιδί να καταλάβει ότι οπωσδήποτε αυτό που λέχθηκε πρέπει να γίνει. Όχι, επαναλαμβάνω, ανοίγοντας πόλεμο αλλά ευγενικά, σεβόμενος κανείς ακόμη και αυτό το μικρό παιδί.

(*) Τα εντός εισαγωγικών αποσπάσματα που χρησιμοποιεί ο π. Συμεών προέρχονται από άρθρο στο βιβλίο “Οι καθημερινές δυσκολίες της αγωγής” της Σχολής γονέων και παιδαγωγών στο Παρίσι, εκδ. Δίπτυχο, Αθήνα 1965.

Από το βιβλίο: π. Συμεών Κραγιοπούλου, “Γονείς και παιδιά”, τόμος Α’, Πανόραμα Θεσσαλονίκης, 2004, σελ. 113.

Η επίδραση των γονέων στο παιδί