Ο Ρωμανός, ο ευλογημένος αυτός νέος οσιομάρτυρας, καταγόταν από την περιοχή του Καρπενησίου και κατά πάσα πιθανότητα από το χωριό Ανδράνοβα, που σήμερα καλείται Ασπρόπυργος. Οι γονείς του ήταν ευσεβείς, όμως αγράμματοι και έτσι παρέμεινε και ο ίδιος αγράμματος.
Μια μέρα άκουσε κάποιους να μιλάνε για τον Άγιο Τάφο του Κυρίου μας και παρακινούμενος από αυτό πήγε στα Ιεροσόλυμα. Προσκύνησε το Ζωοδόχο Τάφο και τα υπόλοιπα πάνσεπτα προσκυνήματα. Τέλος πήγε στη φημισμένη Λαύρα του αγίου Σάββα του Ηγιασμένου στην έρημο του Ιορδάνη. Εκεί άκουσε για τα μαρτύρια των αγίων και πως οι άγιοι μάρτυρες υπέμειναν, για να απολαύσουν τα μελλοντικά αγαθά. Και αφού ρώτησε και έμαθε ποια ήταν αυτά τα αγαθά, επεθύμησε και αυτός να τα απολαύσει με μαρτύριο.
Επέστρεψε λοιπόν στα Ιεροσόλυμα και ανακοίνωσε στον Πατριάρχη τον σκοπό του, αυτός όμως τον εμπόδισε από το μαρτύριο, για να μην ακολουθήσει κάποιο κακό στον Πανάγιο Τάφο.
Ο άγιος όμως ποθούσε με όλη του την ψυχή το μαρτύριο και δεν μπορούσε να σβήσει τη φλόγα που είχε ανάψει στην καρδιά του. Έφυγε λοιπόν από τα Ιεροσόλυμα και πήγε στη Θεσσαλονίκη. Εκεί παρουσιάσθηκε αμέσως μπροστά στον κριτή. Ομολόγησε με θάρρος ότι ο Ιησούς Χριστός είναι Θεός και ποιητής του παντός και Σωτήρας των ανθρώπων, ο δε προφήτης των Αγαρηνών είναι ψευδοπροφήτης, απατεώνας και πολέμιος του αληθινού Θεού, του Κυρίου Ιησού Χριστού, και η θρησκεία του είναι μια πλάνη αξιογέλαστη.
Όταν ο κριτής άκουσε όλα αυτά, διέταξε και τον έδειραν ανηλεώς. Στη συνέχεια του έκοψαν το δέρμα σε λωρίδες, του έσχισαν τις παρειές με κοφτερά πέταλα και με άλλα βασανιστήρια τον εβίαζαν να αρνηθεί τον Χριστό.
Επειδή όμως με κανέναν τρόπο ο Άγιος δεν άλλαζε γνώμη, αλλά έμενε σταθερός στην πίστη του Χριστού, αποφάσισε ο κριτής να τον θανατώσουν δια ξίφους. Εκεί έτυχε να είναι ο πλοίαρχος του στόλου των φρεγατών της Θεσσαλονίκης, ο οποίος ζήτησε από τον κριτή να του δοθεί η ποινή ισόβιας δουλείας στα κουπιά των πλοίων. Έλεγε ότι αυτή η τιμωρία είναι γι’ αυτόν μεγαλύτερη καταδίκη από τον δια ξίφους θάνατο. Άρεσε στον κριτή αυτή η ιδέα του πλοιάρχου και του παρέδωσε τον Ρωμανό. Εκείνος του ξύρισε τα γένια, του έκοψε τα μαλλιά και τον έβαλε να τραβήξει κουπί στο πλοίο του.
Μετά από λίγο καιρό χριστιανοί που γνώριζαν τον πλοίαρχο τον παρακάλεσαν, δίνοντάς του χρήματα, να απελευθερώσει τον άγιο και τον έστειλαν στο Άγιο Όρος στα Καυσοκαλύβια.
Στο Άγιο Όρος έμεινε κοντά στον όσιο Ακάκιο τον Καυσοκαλυβίτη, όπου αγωνιζόταν με νηστεία και προσευχή. Ο λογισμός του όμως δεν έβρισκε ειρήνη, ήταν σαν ξένος στην παρούσα ζωή. Δεν τον ενδιέφερε ούτε φαγητό ούτε νερό, αλλά το μόνο που σκεφτόταν ήταν το μαρτύριο.
Κάνοντας κοινή νηστεία και προσευχή με τον γέροντά του, έλαβαν την πληροφορία ότι θέλημα Θεού ήταν να τελειώσει ο Ρωμανός καλώς το υπέρ του Χριστού μαρτύριο. Εκάρη μοναχός την ημέρα της Πεντηκοστής και με την ευχή του οσίου Ακακίου και άλλων πατέρων πήγε πάλι στα Ιεροσόλυμα με την επιθυμία να μαρτυρήσει εκεί. Ο Πατριάρχης όμως τον εμπόδισε και πάλι, γιατί φοβόταν τη μεγάλη ζημιά που θα πάθαινε ο Πανάγιος Τάφος από τους Αγαρηνούς.
Ο άγιος έφυγε από τα Ιεροσόλυμα και ήρθε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί πήρε ένα σκυλάκι, το έδεσε με τη ζώνη του και το έσερνε μέσα στη αγορά. Οι Τούρκοι, όταν τον είδαν, τον ρώτησαν για ποιο λόγο έσερνε έτσι το σκυλάκι. Και ο μάρτυρας τους είπε:
– Για να το τρέφω, όπως οι χριστιανοί τρέφουν εσάς τους Αγαρηνούς.
Όταν εκείνοι τον άκουσαν, θύμωσαν πολύ και όρμησαν πάνω του σαν θηρία ανήμερα. Τον έπιασαν, τον έδεσαν και δέρνοντας τον έφεραν στον Βεζίρη. Και σ’ αυτόν τα ίδια επανέλαβε. Τότε ο Βεζίρης τον παρέδωσε στους βασανιστές, για να τον βασανίσουν έως ότου αρνηθεί την πίστη του. Εκείνοι πήραν τον άγιο και τον έριξαν σε ένα ξεροπήγαδο. Εκεί τον άφησαν νηστικό επί σαράντα ημέρες. Τον ανέσυραν και τον τιμώρησαν με διάφορα βασανιστήρια. Μη μπορώντας να του αλλάξουν γνώμη, ώστε να αρνηθεί την πίστη του, αποφάσισαν να τον αποκεφαλίσουν.
Όταν τον οδηγούσαν στον τόπο της τελειώσεώς του, όπου έβλεπε χριστιανό, τον χαιρετούσε με χαρά. Καθώς περνούσε μπροστά από ένα τζαμί και έτυχε να φωνάζει ο χότζας κατά τη συνήθειά τους, μόλις τον είδε ο άγιος τον έφτυσε. Αμέσως τότε οι δήμιοι του έκοψαν τη γλώσσα, την οποία μόνος του έβγαλε με προθυμία. Συνέχισε το δρόμο όπου πάλι με χαρά χαιρετούσε τους χριστιανούς, ενώ τα αίματα έτρεχαν από το στόμα του.
Όταν έφτασαν στον τόπο της καταδίκης, προσευχόμενος ευχαρίστησε τον Θεό και έλαβε το στεφάνι του μαρτυρίου το έτος 1694, στις 5 Ιανουαρίου. Η μακαρία ψυχή του ανέβηκε με δόξα στον ουρανό, για να χαίρεται στο χορό των Μαρτύρων, το δε άγιο λείψανό του, αφού έκοψαν το κεφάλι του, έπεσε προς την Ανατολή σαν να ήταν ζωντανό.
Η Θεία Χάρις τίμησε το άγιο λείψανο με ουράνιο φως, το οποίο το φώτιζε τρεις ολόκληρες νύχτες. Το έβλεπαν όλοι και θαύμαζαν και οι χριστιανοί χαίρονταν δοξάζοντας τον Θεό. Το ιερό λείψανό του αγοράστηκε αντί πεντακοσίων γροσίων από έναν Άγγλο πλοίαρχο, ο οποίος το μετέφερε στην Αγγλία.
Αξίζει τέλος να αναφέρουμε ότι κάποιος χριστιανός πλησίασε το άγιο λείψανο και έβαψε το μαντήλι του στο αίμα του Μάρτυρα. Το μαντήλι αυτό το έφερε ο κάτοχός του στη μονή Δοχειαρίου, όπου και ο ίδιος έγινε μοναχός, αφού πέρασε πολλά βασανιστήρια, για να φτάσει εκεί.
Η Εκκλησία γιορτάζει τη μνήμη του Αγίου στις 16 Φεβρουαρίου.
Τις πρεσβείες του να έχουμε!
