Η μοναξιά είναι μια αφύσικη κατάσταση. Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό όν. Είπε ο Αριστοτέλης ότι «αυτός που αδυνατεί να επικοινωνεί ή που δεν χρειάζεται τίποτε λόγω αυτάρκειας … [είναι] ή θηρίο ή θεός» (Πολιτικά 1253α,29).

Είπε ο Εκκλησιαστής ότι «είναι καλοί οι δυο παρά ο ένας… γιατί αν πέσουν, ο ένας θα σηκώσει τον σύντροφό του· και αλλοίμονο σε αυτόν τον ένα, όταν πέσει, και δεν είναι δεύτερος να τον σηκώσει… Και αν αντιταχθεί κάποιος δυνατός, θα στηθούν οι δυο απέναντί του· και το σχοινί το τριπλοστριμμένο δεν σπάει γρήγορα» (4.9-12).

Είπε ο Παροιμιαστής ότι «αδελφός από αδελφό βοηθούμενος [είναι] σαν πόλη οχυρή και υψηλή» (18.19).

Είπε ο Χριστός ότι όπου «εισί δύο ή τρεις συνηγμένοι εις το εμόν όνομα, εκεί ειμί εν μέσω αυτών» (Ματθ. 18.20). Και δήλωσε έτσι έμμεσα τη σπουδαιότητα της κοινότητος.

Είπε ο λαός: «Κράτα με να σε κρατώ, ν’ ανεβούμε το βουνό».

Τέλος, πρώτα-πρώτα από πλευράς χρονικής «είπε ο Κύριος ο Θεός: “Δεν είναι καλό να είναι ο άνθρωπος μόνος. Ας του κάνουμε όμοιο βοηθό”… Και επέβαλε ο Θεός έκσταση στον Αδάμ, και κοιμήθηκε· και πήρε μια από τις πλευρές του και αναπλήρωσε [το κενό] με σάρκα. Και οικοδόμησε σε γυναίκα ο Θεός την πλευρά που πήρε από τον Αδάμ, και την πήγε στον Αδάμ» (Γεν. 2.18-22). Ήταν βοηθός του στην κοινωνία, καθώς και στην εργασία και φύλαξη του Παραδείσου, που τότε γινόταν άκοπα σαν ευχάριστη απασχόληση, «χόμπι» που λένε οι ξένοι.

Η πλάση της πρώτης γυναίκας σαν συνεργάτη του πρώτου άνδρα και σαν θεραπεία της μοναξιάς του, αποδεικνύει ότι οι άνθρωποι εξ αυτής της αρχής τους είναι κοινωνικοί.

Ας ληφθεί εδώ υπόψη ότι στην εδεμική κατάσταση οι σχέσεις Αδάμ-Εύας δεν ήσαν σαν τις σημερινές άνδρα-γυναίκας. Κατά τους Πατέρες ο γάμος στη γνωστή του μορφή είναι «μεταλλαγμένος», προϊόν φθοράς. Εισήλθε σαν αντίδοτο του θανάτου, για να διατηρηθεί το γένος, μετά την πτώση. Τότε οι Πρωτόπλαστοι ανακάλυψαν ότι ήσαν γυμνοί και σκεπάσθηκαν με φύλλα συκής –είχαν χάσει την αθωότητα και στα μάτια και σε όλα τους (Γεν 3.7). Μόνο μετά την παρακοή «ο Αδάμ γνώρισε τη γυναίκα του, και συλλαβούσα γέννησε» (Γεν 4.1).

Ας δούμε και τα κακά στα οποία ενδέχεται να οδηγήσει η μοναξιά.

Κακό ως προς τον εαυτό του: Συχνά ο μονωτικός πέφτει στην «ακηδία», κατά τον ασκητικό όρο. Τι σημαίνει ακηδία; Πρόκειται για σύνθετη λέξη που συναπαρτίζεται από το στερητικό α και ένα παράγωγο του ρήματος κήδομαι, που σημαίνει φροντίζω. Άρα ακηδία σημαίνει αφροντισιά, αθυμία, δυσθυμία και βαρυθυμία. Είναι μια κατάσταση διαλύσεως των ψυχικών και κατ’ επέκταση και των σωματικών δυνάμεων. Αδιαθεσία, «ακεφιά», ανορεξία για δραστηριοποίηση, όλα μας φταίνε, μέχρι απελπισίας.

Αν και δεν φαίνεται σαν αμαρτία, συνιστά σοβαρή πνευματική κατάπτωση, ακριβέστερα είναι πρόδρομος βαριών πτώσεων. Αν μη τι άλλο, συμπλέκεται με οκνηρία.

Το κυριότερο όμως: Από τη στιγμή που ο δείλαιος αφήνει κάθε αγώνα και κείται στο πεδίο της μάχης σαν παράλυτος, επεμβαίνει ο διάβολος και τον «χορεύει», τον κάνει εύκολη λεία του. Εκείνος που πέφτει στη θάλασσα μαζεμένος σαν κουβάρι και αδρανής, θα πνιγεί και αν ακόμη η θάλασσα είναι «λάδι», και αν ακόμη είναι ρηχή.

Η μόνωση, τοπική ή ψυχολογική, συχνότατα σπρώχνει στην ακηδία, ο δε πειρασμός δεν αφήνει κανέναν ήσυχο.

Έτσι φθάνουμε όχι μόνο σε νευρασθένειες, αλλά και στο μέγιστο και τελειωτικό κακό, στο οποίο μπορεί να κατασύρει η μοναξιά, στην αυτοχειρία.

Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν όλα τα υλικά αγαθά, που θεωρούνται ευτυχισμένοι, που μακαρίζονται ή φθονούνται, και όμως, ζουν και λυώνουν μέσα στην μοναξιά τους. Γι’ αυτό ενίοτε της θέτουν βίαιο τέρμα –της μοναξιάς και της ζωής τους. Εκλαμβάνουν το μέλλον τους σαν κενό, χωρίς νόημα, και το αρνούνται, αυτοκτονούν. Ασυγχώρητο αμάρτημα…

Η Δανέζα Γκρέτα Γκράβεσεν ήταν πολύ αποκαλυπτική. Ας την ακούσουμε: «Πιθανόν να με κατηγορήσουν για σωβινισμό, αλλ’ είμαι βεβαία ότι η Δανία έχει το τελειότερο κοινωνικό σύστημα της Ευρώπης, ίσως και ολόκληρου του κόσμου. Δεν υπάρχει ούτε ένας γέρος ή ανάπηρος, που να μην είναι σίγουρος ότι θα έχει πάντα στέγη και θέρμανση, ότι θα είναι πάντα καλά ντυμένος και θα μπορεί να χορταίνει την πείνα του… Ωστόσο, στην ήσυχη αυτή χώρα, που φαίνεται να συγκεντρώνει εξαιρετικές συνθήκες ισορροπίας και ευτυχίας, το ποσοστό των αυτοκτονιών είναι τρομακτικό. Είναι το υψηλότερο του κόσμου (μετά την Ιαπωνία, βέβαια, όπου σοβεί ένας θρησκευτικός μυστικισμός ακατανόητος στη δυτική φιλοσοφία)… Πρέπει άραγε να συμπεράνουμε πως οι νόμοι, που επέτρεψαν στους Δανούς να προφυλαχθούν από την πείνα, το κρύο και την αθλιότητα, είναι ανίκανοι να τους εξασφαλίσουν ηθική ηρεμία ανάλογη με την υλική τους ασφάλεια; Ή ότι αυτή ακριβώς η ασφάλεια έχει εξασθενήσει τις αμυντικές δυνάμεις εναντίον των ψυχικών κινδύνων; Μάλλον πρέπει να συμβαίνει το δεύτερο, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι μια άλλη πλούσια χώρα, η Ελβετία, που αγνοεί, όπως η Δανία τους πολιτικούς αγώνες και τον πόλεμο, έρχεται αμέσως έπειτα από αυτήν στην τραγική κούρσα προς τον εκούσιο θάνατο» (στο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου Ο σύγχρονος άνθρωπος. «Οι εκδόσεις των φίλων» Αθήνα 1959, σελ. 376-377).

Τα υλικά μέσα δεν γεμίζουν τις ψυχικές και ψυχολογικές αβύσσους, δεν είναι οι καλύτεροι φίλοι της ψυχής, για να μην πούμε ότι δημιουργούν κενά και μονώσεις τύπου Δανίας.

Η μοναξιά ακόμη μπορεί να έχει αντίκτυπο και προς τα έξω, προς τις σχέσεις με το περιβάλλον. Ο αντικοινωνικός, ο ανικανοποίητος, ο μόνιμα παραπονούμενος γίνεται κάποτε-κάποτε και επιθετικός μέχρι αναρχικός. Γεμίζει την κουφότητά του «αδειάζοντας» και γκρεμίζοντας την αδιάφορη στον πόνο του, όπως τη θεωρεί, κοινωνία.

Το συναντάμε ιδίως στα νιάτα. Παραπονούνται ότι δεν τα καταλαβαίνουν οι άλλοι –το «χάσμα των γενεών»– και γίνονται εριστικά μέχρι καταστροφικά. Ή επιλέγουν τη φυγή. Αφού δεν τους καταλαβαίνει ο κόσμος, αφού η μοναξιά τους είναι κόλαση, τρέπονται σε άλλους κόσμους, «παραδείσιους», στα ναρκωτικά. Μέσα σε τούτα χάνονται. Χάνουν την αίσθηση και την επαφή του κόσμου και της πραγματικότητας, σαν να πεθαίνουν πριν πεθάνουν, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις πεθαίνουν στα σοβαρά, μη ανατάξιμα… εκατό τοις εκατό οι δύσμοιροι…

Ιερομόναχος Ιουστίνος

Τα κακά της μοναξιάς