Ο άγιος Καισάριος, νεώτερος αδελφός του Γρηγορίου του Θεολόγου [25 Ιαν.], γεννήθηκε το 330. Αναθρεμμένος με τον πόθο των αγίων αρετών, από την αγία Νόννα και τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαιό [1 Ιαν.], περατώνοντας τις εγκύκλιες σπουδές του ακολούθησε τον αδελφό του Γρηγόριο στα μεγάλα κέντρα των γραμμάτων της εποχής: αρχικά στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, ύστερα στην Καισάρεια της Παλαιστίνης και τέλος στην Αλεξάνδρεια, όπου σπούδασε με επιτυχία Μαθηματικά, Αστρονομία, Φιλοσοφία και Ρητορική, ενδιαφερόταν όμως περισσότερο για την Ιατρική που περιλάμβανε τότε όχι μόνο την επιστήμη των σωματικών ασθενειών αλλά και το συσχετισμό τους με την ψυχή.
Καθώς φαίνεται γνώρισε τον Μέγα Αθανάσιο και τον Μέγα Αντώνιο και ωφελήθηκε τα μέγιστα από τους δύο αυτούς στύλους της Εκκλησίας. Μετέβη ύστερα στην Κωνσταντινούπολη, όπου έγινε δεκτός με τιμές από τον αυτοκράτορα Κωνστάντιο (337-361) που τον διόρισε ιατρό των ανακτόρων. Και ο Ιουλιανός που τον διαδέχθηκε (361-363) τον είχε σε μεγάλη εκτίμηση, τόσο που ο Καισάριος υπήρξε ο μόνος χριστιανός που δεν εξορίστηκε από τον Αποστάτη. Τον προώθησε μάλιστα στη θέση του γενικού Αρχιάτρου και του ανέθεσε τη διοίκηση του δημοσίου ταμείου.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος και η υπόλοιπη οικογένεια θορυβήθηκαν τότε, φοβούμενοι μήπως ο Καισάριος γίνει αποστάτης υπό την επήρεια της αυλής, και ο αδελφός του τού έστειλε επιστολή για να τον προτρέψει να εγκαταλείψει τις τιμές του παλατιού και να γυρίσει στην πατρίδα του.
Ο Καισάριος παρέμεινε ωστόσο αρκετό καιρό ακόμη στην Κωνσταντινούπολη, με την ελπίδα ότι θα μπορέσει έτσι να βοηθήσει τους διωκόμενους χριστιανούς. Γρήγορα όμως διαπίστωσε ότι ματαιοπονούσε προσπαθώντας να πείσει τον Ιουλιανό, ο οποίος καθιστάμενος μέρα τη μέρα χειρότερος, στο τέλος απαιτούσε από τον γιατρό του να απαρνηθεί την πίστη του υποσχόμενός να τον τιμήσει ιδιαίτερα.
Ο Καισάριος ομολόγησε τότε υψηλοφώνως και ενώπιον της αυλής ότι δεν θα απαρνηθεί ποτέ τον Χριστό οτιδήποτε και αν υποστεί, και αφήνοντας πίσω του τιμές και πλούτη επέστρεψε στη Ναζιανζό, όπου διέμεινε στο πατρικό του σπίτι, βοηθώντας με αφοσίωση τους κατοίκους που δοκιμάζονταν από αρρώστιες.
Αφού ο Ιουλιανός απεβίωσε με άθλιο τρόπο, ο Καισάριος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, επί βασιλείας Ουάλη (364-378), όπου διορίστηκε επιμελητής θησαυρών και ταμίας των δημοσίων χρημάτων στη Νίκαια της Βιθυνίας, θέση την οποία διατήρησε ως το θάνατό του. Μπόρεσε έτσι να μοιράσει αφθονα ελεημοσύνες και να ευεργετήσει τους ενδεείς.
Έχοντας γλυτώσει εκ θαύματος από ένα φοβερό σεισμό που ερείπωσε την Νίκαια, αποφάσισε να εγκαταλείψει κάθε επίσημη θέση για να αφοσιωθεί στον Θεό, κατά μίμηση του αδελφού του Γρηγορίου. Βαπτίσθηκε με καθυστέρηση, όπως συνηθιζόταν τότε, και άρχισε να ζει με αυστηρή άσκηση. Γρήγορα όμως αρρώστησε και παρέδωσε την ψυχή του στον Θεό στις 10 Μαρτίου του 369, στη Νίκαια, πριν προλάβει να πραγματοποιήσει το τάξιμό του να γίνει κληρικός.
Σε μια σύντομη και συγκινητική διαθήκη κληρονομούσε όλη του την περιουσία στους φτωχούς. Η σορός του μεταφέρθηκε στην Αριανζό, για να ενταφιαστεί παρουσία των συγγενών του.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος εκφώνησε τον επικήδειο λόγο, ο οποίος αποτελεί πρότυπο στο είδος του, όπου παρακινεί τους χριστιανούς να αποστραφούν την ματαιότητα των εγκοσμίων τιμών ώστε να δυνηθούν να λάβουν τα ουράνια αγαθά.
Από το βιβλίο: Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, υπό Ιερομονάχου Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου. Τόμος έβδομος, Μάρτιος. Εκδόσεις Ορμύλια, σελ. 89.
