Μόλις κηρύχθηκε η εξέγερση του ελληνικού λαού κατά του οθωμανικού ζυγού, τον Μάρτιο του 1821, κατ’ αρχάς στην Πελοπόννησο και αργότερα σε άλλες περιοχές, μεταξύ των οποίων και η Μακεδονία με αφετηρία το Άγιον Όρος, η Υψηλή Πύλη εξαπέλυσε τρομερά αντίποινα που δεν άργησαν να πάρουν τον χαρακτήρα απηνούς θρησκευτικού διωγμού.
Μετά το μαρτύριο του πατριάρχου Γρηγορίου του Ε’ [10 Απρ.] και άλλων ιεραρχών-μελών της ιεράς Συνόδου, μεταξύ των οποίων του μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Ιωσήφ [3 Ιουν.], ο διωγμός επεκτάθηκε στην Θεσσαλονίκη και στην γύρω περιοχή.
Την 15η Ιουνίου οι επαναστάτες της Χαλκιδικής διασκορπίστηκαν από τα τουρκικά στρατεύματα που κατέστρεφαν τα πάντα στο πέρασμά τους και ένα μέρος του πληθυσμού βρήκε καταφύγιο στο Άγιον Όρος.
Τον Σεπτέμβριο ο σουλτάνος διόρισε πασά της Θεσσαλονίκης και διοικητή του στρατού τον Μεχμέτ Εμίν, τον επωνομαζόμενο Εμπού Λουμπού («ροπαλοφόρο»), λόγω της σκληρότητάς του, έναν χριστιανό αποστάτη, γιο ιερέα και αδελφό Αγιορείτη μοναχού.
Αυτός αφού οργάνωσε μία τεράστια επίθεση κατά των επαναστατημένων Ελλήνων, νίκησε τα υπολείμματα του στρατού τους και όταν οι Αγιορείτες ήλθαν να του υποβάλουν την παράδοσή τους, την 9η Νοεμβρίου, τους έδειξε υποκριτική καλοσύνη. Μόλις όμως βεβαιώθηκε ότι οι μονές, οι περισσότεροι μοναχοί των οποίων είχαν φύγει μαζί με τους θησαυρούς τους, δεν πρόβαλλαν πλέον αντίσταση, επιδόθηκε σε άνευ προηγουμένου λεηλασίες, επέβαλε στους Αγιορείτες αβάστακτα δοσίματα, εγκατέστησε σε όλες τις μονές στρατιώτες που βεβήλωναν τους πιο ιερούς τόπους και διέταξε να συλλάβουν και να φυλακίσουν στην Θεσσαλονίκη τους περισσότερους μοναχούς που βρήκε στις μονές και στα μετόχιά τους στην Θεσσαλονίκη και στην Χαλκιδική. (2)
Τα αθώα αυτά θύματα, στοιβαγμένα κατά εκατοντάδες, κυρίως στα υγρά, σκοτεινά και ανθυγιεινά υπόγεια του Λευκού Πύργου, ο οποίος ονομαζόταν τότε «Πύργος του αίματος», με τα πόδια περασμένα στο τιμωρητικό ξύλο και το λαιμό σε σιδερένιο κλοιό, υπέφεραν την πείνα, την δίψα, τις ύβρεις, τους εμπτυσμούς, τις καθημερινές μαστιγώσεις, αρνούμενοι να αποκτήσουν την ελευθερία τους με τίμημα την απάρνηση της Πίστεώς τους.
Ένας από τους μοναχούς αυτούς ωστόσο αποστάτησε και αμέσως ελευθερώθηκε και εντάχθηκε στις γραμμές των καταπιεστών.
Ογδόντα δύο από αυτούς έλαβαν τον στέφανο του μαρτυρίου, ενώ άλλοι έμειναν στην φυλακή μέχρι τον Αύγουστο του 1823. Η ιστορία διέσωσε τα ονόματα τριάντα τριών μαρτύρων της Μεγίστης Λαύρας, δεκατριών της Μονής Γρηγορίου, πέντε της Μονής Κωνσταμονίτου. Οι υπόλοιποι ήσαν μοναχοί των Μονών Ξενοφώντος, Σίμωνος Πέτρας, Σταυρονικήτα και άλλων μονών και σκητών.
Ο πρώτος, Χρύσανθος Ξενοφωντινός, απαγχονίστηκε στην Κωνσταντινούπολη, στις 10 Απριλίου 1821· ο Τιμόθεος Κωνσταμονίτης (3) πέθανε στην Θεσσαλονίκη την 4η Ιουνίου 1822· ο Σάββας ο Απλός της ίδιας μονής στις 10 του μηνός (4) και οι συναθλητές του σε άλλες ημερομηνίες και άλλες περιστάσεις.
Μαζί με τους μακάριους αυτούς, ο Μελέτιος, επίσκοπος Κίτρους, ο οποίος ήταν τοποτηρητής του μητροπολίτου Θεσσαλονίκης, μαρτύρησε επίσης στην αγορά της πόλης, μαζί με άλλους προκρίτους, στις 21 Ιουλίου 1821. Δίχως να σεβαστούν την ηλικία του, οι Τούρκοι ξύρισαν τα γένια και τα μαλλιά του, και αφού τον έσυραν στην αγορά τον κατατεμάχισαν.
Τον στέφανο του μαρτυρίου έλαβε επίσης ο ιερέας του ναού του Αγίου Μηνά, Ιωάννης: αφού απέκοψαν τα χέρια και τα πόδια του, χρησιμοποιώντας τα ακρωτηριασμένα χέρια του εξόρυξαν τους οφθαλμούς του.
Ολόκληρη η πόλη της Θεσσαλονίκης την περίοδο αυτή βάφτηκε στο αίμα των μαρτύρων και των αθώων θυμάτων της βαρβαρότητας των τυράννων, οι οποίοι στοίβαζαν κατά χιλιάδες τα κρανία, για να τα εκθέσουν στο ικανοποιημένο βλέμμα του πασά. Λίγοι όμως μεταξύ των θυμάτων τους απαρνήθηκαν την Πίστη τους.
(1) Τοποθετούμε με τρόπο κάπως αυθαίρετο στην ημέρα αυτή την μνήμη των νεομαρτύρων αυτών από μετόχια μονών του Αγίου Όρους, που καταγράφηκαν από τον μοναχό Δοσίθεο στο χειρόγραφο 107 της Μονής Κωνσταμονίτου, αλλά οι οποίοι δεν αναφέρονται ακόμη σε καμμία αγιολογική συλλογή και τα ονόματα των οποίων μόνον εν μέρει είναι γνωστά.
(2) Στο Άγιον Όρος βρήκε μόνο πεντακόσιους μοναχούς, ενώ οι Τούρκοι στρατιώτες ήσαν τρεις χιλιάδες.
(3) Μνημονεύεται την 12η Ιουνίου, στην πατρίδα του την Βέρροια.
(4) Καταγόταν από τα Στάγειρα, ενώ τιμάται την ημέρα αυτή στην Ιερισσό. Οι άλλοι μάρτυρες της Μονής Κωνσταμονίτου είναι ο ιερομόναχος Βενέδικτος (εορτάζεται τοπικά την 12η Ιουνίου) και οι μοναχοί Συνέσιος (εορτάζεται τοπικά την 14η Ιουνίου) και Παύλος.
Από το βιβλίο: Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, υπό Ιερομονάχου Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου. Τόμος δέκατος, Ιούνιος. Ίνδικτος, Αθήναι 2008, σελ. 129.
Οι άγιοι Αγιορείτες νεομάρτυρες που μαρτύρησαν στη Θεσσαλονίκη (1)
