«Από τότε ήρξατο ο Ιησούς κηρύσσειν και λέγειν· μετανοείτε·
ήγγικε γαρ η βασιλεία των ουρανών» (Μτ 4,17).
Ο Κύριός μας, μετά τη Βάπτισή του, την οποία γιορτάσαμε πριν από λίγες μέρες, οδηγούμενος, ως άνθρωπος, από το Άγιο Πνεύμα, πήγε στην έρημο για να πειρασθεί από τον διάβολο και αφού εκεί τον κατανίκησε και άκουσε ότι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής συνελήφθη από τον Ηρώδη, έφυγε από την Ιουδαία και πήγε στην Γαλιλαία. Κατοίκησε στην Καπερναούμ στα όρια των περιοχών που κατοικούσαν οι φυλές Ζαβουλών και Νεφθαλείμ, και εκεί άρχισε το κήρυγμά του, λέγοντας εκείνο που έλεγε και ο Ιωάννης, «μετανοείτε· ήγγικε γαρ η βασιλεία των ουρανών», δείχνοντας έτσι ότι ο Πρόδρομος οδηγούσε σε αυτόν. Αλλά ας δούμε κάπως καλύτερα τους λόγους αυτούς, που αποτελούν την πεμπτουσία του κηρύγματος, και του Βαπτιστού και του Κυρίου.
«Μετανοείτε· ήγγικε γαρ η βασιλεία των ουρανών»· δηλαδή μετανοείτε διότι πλησίασε η βασιλεία των ουρανών. Με άλλα λόγια η βασιλεία του Θεού έχει έλθει και η στάση που πρέπει να πάρουμε απέναντί της, για να την κάνουμε δική μας, είναι της μετανοίας.
Αλλά τι σημαίνει βασιλεία του Θεού ή βασιλεία των ουρανών;
Ποια είναι η βασιλεία κάποιου κοσμικού, επίγειου βασιλέα; Είναι η δύναμη, η εξουσία που έχει, και την οποία όταν χρειάζεται την ενεργοποιεί. Έτσι και η Βασιλεία του Θεού είναι η δύναμη, η ενέργεια του Θεού, η οποία, καθώς δίδεται ως χάρισμα, συνηθέστερα ονομάζεται χάρη του Θεού. Είναι η χάρη του Χριστού, ο ίδιος ο Χριστός.
Και τι είναι μετάνοια; Το «μετά», ως πρώτο συνθετικό της λέξεως αυτής, έχει την έννοια της αλλαγής. Όπως όταν λέμε μετάθεση ή μετατόπιση εννοούμε αλλαγή θέσεως ή τόπου, έτσι και μετάνοια είναι η αλλαγή του νου, η αλλαγή της νοοτροπίας, η αλλαγή του τρόπου σκέψεως και ζωής.
Αλλά από τι και σε τι να αλλάξει;
Ο αμαρτωλός άνθρωπος πώς συνήθως σκέπτεται; Με βάση τις φτωχές του γνώσεις και την από τα πάθη επηρεασμένη λογική του. Ο μετανοημένος άνθρωπος, χωρίς να παραθεωρεί τις ανθρώπινες γνώσεις και την κοινή λογική, βάζει πάνω από αυτά την πίστη, αυτό που λέει ο Θεός και διδάσκει η Εκκλησία. Έχει νου Χριστού.
Ο αμαρτωλός άνθρωπος συνήθως πού έχει το νου του; Έξω από τον εαυτό του, στα πράγματα του κόσμου τούτου. Και τι σημαίνει μετάνοια; Να συμμαζώνουμε το νου μας μέσα, στη περιοχή της καρδιάς, και με την προσευχή να τον ανεβάζουμε στο Θεό. Να έχουμε την αδιάλειπτη προσευχή, την συνεχή επικοινωνία με το Θεό.
Ο μετά την πτώση άνθρωπος τι επιθυμεί, τι συνήθως αγαπά; Τις ποικίλες ηδονές. Κοιτάζει πώς να ικανοποιηθεί περισσότερο με τα ηδονικά φαγητά και πιοτά, με το να έχει πλούτη, ανθρώπινες τιμές και δόξες και τα παρόμοια. Τι σημαίνει μετάνοια; Σημαίνει αφήνω τις ηδονές των αισθήσεων που αποτελούν παθολογική κατάσταση, και ζω με εγκράτεια, λιτότητα, νηστεία και τις άλλες κακοπάθειες της ασκήσεως.
Αλλά πώς μπορεί να επιτευχθεί η πραγματική μετάνοια;
Εδώ πρέπει να πούμε, ότι άλλο είναι η μετάνοια ως ανθρώπινη προσπάθεια και άλλο η μετάνοια ως καρπός του Αγίου Πνεύματος. Η μετάνοια ως ανθρώπινη προσπάθεια, αν και είναι απαραίτητη, είναι ανεπαρκής. Πραγματική μετάνοια είναι αυτή που δίνει ο Θεός. Αλλά ας αφήσουμε τον άγιο Μακάριο Αιγύπτιο να μας εξηγήσει πώς από τη μια μπορούμε να φθάσουμε στην άλλη.
Πρέπει, μας λέει, αυτός που προσήλθε στον Κύριο, έτσι να βιάζει τον εαυτό του στο αγαθό, και χωρίς να το θέλει η καρδιά του, περιμένοντας πάντοτε με αδίστακτη πίστη το έλεός του. Να βιάζει τον εαυτό του στην αγάπη χωρίς να έχει αγάπη· να βιάζει τον εαυτό του στην πραότητα, ενώ δεν έχει πραότητα. Να βιάζει το εαυτό του στο να σπλαχνίζεται και να ελεεί· να βιάζει τον εαυτό του στο να καταφρονείται και όταν καταφρονείται να μακροθυμεί και όταν εξευτελίζεται ή ατιμάζεται να μη αγανακτεί. Να βιάζει τον εαυτό του στην προσευχή ενώ δεν έχει προσευχή πνευματική. Και έτσι, ο Θεός βλέποντας αυτόν που κατ’ αυτόν τον τρόπο αγωνίζεται και με βία πιέζει τον εαυτό του καθώς δεν το θέλει η καρδιά του (καθώς δεν το επιθυμεί ο παλαιός άνθρωπος), του δίνει προσευχή αληθινή και πνευματική, του δίνει αγάπη αληθινή, πραότητα αληθινή, σπλάχνα οικτιρμών, καλοσύνη αληθινή, και γενικώς τον γεμίζει με τον καρπό του Αγίου Πνεύματος. Εάν όμως κάποιος βιάζει τον εαυτό του μόνο στην προσευχή, μη έχοντας προσευχή, για να αποκτήσει τη χάρη της προσευχής, στην πραότητα δε και την ταπεινοφροσύνη και την αγάπη και τις άλλες εντολές του Κυρίου δεν βιάζει τον εαυτό του, ούτε φροντίζει ούτε κοπιάζει ούτε αγωνίζεται να κατορθώσει εκείνα, όσο εξαρτάται από την προαίρεσή του, μερικές φορές του δίδεται η χάρη της προσευχής καθώς το ζήτησε. Κατά τα άλλα όμως παραμένει όπως ήταν και πριν. Δεν έχει πραότητα διότι δεν τη ζήτησε, ούτε με κόπο προετοίμασε για αυτήν τον εαυτό του. Δεν έχει ταπεινοφροσύνη, διότι δεν τη ζήτησε και δεν βίασε προς τούτο τον εαυτό του. Δεν έχει αγάπη προς όλους, επειδή δεν φρόντισε για αυτή και δεν αγωνίστηκε ζητώντας την προσευχή. … Σε όλα, σε κάθε αγαθότητα και απλότητα και καλοσύνη και ταπεινοφροσύνη και αγάπη και προσευχή οφείλει να βιάζει τον εαυτό του, αυτός που θέλει να προκόψει πνευματικά και να ευαρεστήσει στο Χριστό, έτσι ώστε ο Κύριος, βλέποντας την προθυμία και την προαίρεσή του, να του δώσει όλο του τον εαυτό, και (κατόπιν) αυτός ο Κύριος στην πραγματικότητα, θα κάνει όλα αυτά σε αυτόν, καθαρά, άκοπα και αβίαστα, αυτά τα οποία πριν ούτε με βία μπορούσε να τα κάνει, λόγω της αμαρτίας που κατοικούσε μέσα του· και έτσι, όλες οι αρετές του γίνονται ως φύσις.
Σε αυτή την αγαθή φύση, που είναι η πραγματική μετάνοια και για την οποία ήλθε ο Χριστός, είθε να μεταμορφωθεί και η δική μας ταλαίπωρη φύση, με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και τη δική μας φιλότιμη προσπάθεια. Ας εργαζόμαστε το κατά δύναμιν για να λάβουμε το υπέρ δύναμιν, προς δόξαν του αγίου Τριαδικού Θεού και σωτηρία δική μας. Αμήν.
Αρχιμ. Λουκάς Τσιούτσικας
