Η μεγαλούπολη Αλεξάνδρεια βλάστησε τους μεγάλους και αειλαμπείς φωστήρες της Εκκλησίας που εορτάζουν σήμερα.
Ο Αθανάσιος άκμασε κατά τους δεινούς εκείνους πολέμους, κατά τους οποίους ο Άρειος τάραζε την Εκκλησία· διότι ο ασεβής Άρειος έλεγε κτίσμα (δημιούργημα) τον Υιό του Θεού, τον Κύριό μας και Θεό Ιησού Χριστό.
Ο Αθανάσιος γεννήθηκε από γονείς ευσεβείς και η θεία πρόνοια τον είχε προορίσει ποιμένα και διδάσκαλο της οικουμένης, διότι προείδε τις αρετές του και τα ένθεά του κατορθώματα. «Βρήκα άνθρωπο κατά την καρδιά μου», λέει ο Θεός για τον Δαβίδ (Πραξ. 13:22). «Βρήκα στρατιώτη άριστο για τη στρατευομένη Εκκλησία μου», λέει ο Χριστός για τον Αθανάσιο!
Παιδί ο Αθανάσιος ήταν όλο χάρη, όλο πραότητα, ευφυής κατά τον νου και σε όλους αγαπητός. Οι συνομήλικοί του γνώριζαν την υπεροχή του Αθανασίου, ώστε μια μέρα, ενώ έπαιζαν στην ακροθαλασσιά –όπως αναφέρει ο ιστορικός Ρουφίνος– τον εξέλεξαν παίζοντας πατριάρχη. Ο Αθανάσιος πάλι από τα παιδιά χειροτόνησε κληρικούς και ανέλαβε τα καθήκοντά του ως πατριάρχης.
Βλέποντας αυτά από τον εξώστη της οικίας του ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Αλέξανδρος προγνώρισε ότι το παιδί ο Αθανάσιος θα γίνει μέγας ήρωας της Ορθοδοξίας και ότι το φως των αρετών του θα λάμψει και θα φωτίσει πολλούς. Πήρε λοιπόν τον μικρό Αθανάσιο υπό την προστασία του και σύντομα τον χειροτόνησε ιεροδιάκονο.
Κατά τον καιρό εκείνο όλος ο χριστιανικός κόσμος ταραζόταν από την αίρεση του Αρείου, διότι ο αιρετικός Άρειος δίδασκε ότι ο Υιός του Θεού, ο Κύριός μας και Θεός μας Ιησούς Χριστός είναι κτίσμα όπως και τα άλλα κτίσματα, και ότι δεν είναι ομοούσιος με τον Πατέρα αλλά ετερούσιος, δηλαδή άλλης φύσεως και όχι θείας. Και στην αίρεση αυτή παρέσυρε πολλούς, όχι μόνο απλοϊκούς, αλλά και αρχιερείς και σοφούς και επιστήμονες, έτσι που επικρατούσε μεγάλη ταραχή στην Εκκλησία, διότι με την κυριαρχία αυτής της αίρεσης καταστρεφόταν όλο το οικοδόμημα του χριστιανισμού, επειδή αυτός μετέπιπτε σε κτισματολατρεία. Για τον λόγο αυτό ξεσηκώθηκε μέγας σάλος στον χριστιανισμό.
Αλλά στον καιρό των μεγάλων αγώνων αναδεικνύονται και οι μεγάλοι και ατρόμητοι ήρωες. Βασιλιάς τότε ήταν ο μέγας Κωνσταντίνος, ο οποίος μετέφερε τον αυτοκρατορικό του θρόνο από τη Ρώμη στο Βυζάντιο. Και για να πάψουν οι ταραχές στην Εκκλησία συνεκάλεσε την πρώτη Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια, στην οποία παραβρέθηκαν 318 Πατέρες. Επειδή ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Αλέξανδρος ήταν υπέργηρος, στη Σύνοδο τον αντιπροσώπευε ο μέγας Αθανάσιος που ήταν τότε ιεροδιάκονος.
Στο μέσο της μεγάλης εκείνης Συνόδου ο Αθανάσιος σαν υψιπέτης αετός ανέβηκε στα ύψη της Θεολογίας και θεολόγησε ότι ο Υιός είναι ομοούσιος με τον Πατέρα και ότι ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός είναι τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος και όχι κτίσμα, όπως τον ονόμαζε ο αιρεσιάρχης Άρειος.
Επέστρεψε νικητής και τροπαιούχος στην Αλεξάνδρεια ο Αθανάσιος. Απεβίωσε ο πατριάρχης Αλέξανδρος και η κοινή φωνή του κλήρου και του λαού ανεβάζει τον Αθανάσιο στον πατριαρχικό θρόνο Αλεξανδρείας. Υψώθηκε πλέον επάνω στον λυχνοστάτη ο λύχνος, τον οποίο άναψε και ύψωσε ο Κύριος για να φωτίσει πολλούς και για να λάμψει το φως των αρετών του και να διαλύσει τα σκοτεινά νέφη των αιρετικών.
Πήρε ο Αθανάσιος στα χέρια τα σκήπτρα της Εκκλησίας και ιδού, ως αληθινός ποιμένας και όχι μισθωτός, ποιμαίνει τα λογικά πρόβατα.
Εδώ εκσφενδονίζει κεραυνούς λόγων εναντίον των αιρετικών που επιβουλεύονται το λογικό του ποίμνιο. Εκεί ως καλός ποιμένας και όχι μισθωτός θυσιάζει την ψυχή του για τα λογικά του πρόβατα. Εδώ πράος και άκακος σαν αρνί, εκεί φοβερός σαν γίγαντας εναντίον των εχθρών της Ορθοδοξίας.
Ποιος δεν θαυμάζει τον Αθανάσιο; Ποιος μπορεί να διηγηθεί τις αρετές του και τους αγώνες κατά των αιρετικών; Δέκα φορές εξορίστηκε· είκοσι ολόκληρα χρόνια έκαμε εξόριστος· πέντε χρόνια πέρασε κρυμμένος, διότι ο αιρετικός αυτοκράτορας Κωνστάντιος τον είχε κηρύξει ένοχο θανάτου, έτσι που καθένας που θα έβρισκε τον Αθανάσιο μπορούσε να τον θανατώσει. Η θεία πρόνοια όμως φύλαξε τον Αθανάσιο, τον στύλο της Εκκλησίας και τον ήρωα της Ορθοδοξίας και στο τέλος τον ανέδειξε νικητή και τροπαιούχο, διότι με τους αγώνες αυτού και των άλλων Πατέρων θριάμβευσε η Ορθοδοξία και επισήμως η ορθόδοξη πίστη ύψωσε τη σημαία της.
Αυτός ήταν σε λίγες γραμμές ο Αθανάσιος. Μάρτυρας της αλήθειας, ήρωας της Ορθοδοξίας, αληθινός ποιμένας, μέγας συγγραφέας της Εκκλησίας, απαράμιλλος και οικουμενικός διδάσκαλος.
Ο δε Κύριλλος, πατριάρχης και αυτός Αλεξανδρείας, άκμασε επί της βασιλείας Θεοδοσίου του δευτέρου. Αγωνίστηκε ανδρείως εναντίον της αίρεσης του Νεστορίου, ο οποίος έλεγε την Κυρία μας Θεοτόκο, Χριστοτόκο. Ο Κύριλλος όμως, στο μέσο της τρίτης Οικουμενικής Συνόδου που συγκροτήθηκε το 430, κήρυξε τη Μητέρα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού Θεοτόκο και καταντρόπιασε τον αιρεσιάρχη Νεστόριο.
Τη μνήμη λοιπόν τέτοιων φωστήρων της ορθόδοξης Εκκλησίας μας πανηγυρίζουμε σήμερα, οι οποίοι υπέμειναν διωγμούς, εξορίες και άλλες κακουχίες για την πίστη που έχουμε εμείς σήμερα.
Ναι, αδελφοί. Για να στερεωθεί η ορθόδοξη πίστη μας χύθηκαν ποταμοί χριστιανικού αίματος, συγκροτήθηκαν Οικουμενικές Σύνοδοι, έγιναν έντονες συζητήσεις και δοκιμάστηκε σαν το χρυσάφι στο καμίνι και έλαμψε σαν αστραφτερό φως.
Ας ευλογήσουμε λοιπόν το πανάγιο όνομα του πανάγαθου Θεού, ο οποίος στον καιρό των αγώνων αναδεικνύει και τους ατρόμητους ήρωες της ορθόδοξης πίστης μας.
Την πίστη αυτή την αληθινή και ορθόδοξη οφείλουμε κι εμείς να υπερασπίζουμε γενναία, έτοιμοι σε κάθε περίσταση να θυσιαστούμε για την άγια πίστη μας, την οποία μας κληροδότησαν οι άγιοι Πατέρες της Μητέρας μας ορθόδοξης Εκκλησίας.
(Στυλίδα, 18 Ιαν. 1904)
Από το βιβλίο: Αρχιμ. Ιωακείμ Σπετσιέρη, Λόγοι πανηγυρικοί εις τους εορταζομένους Αγίους του όλου ενιαυτού, Αθήναι 1936, σελ. 3.
Γλωσσική απλοποίηση για την Κ.Ο.
Οι άγιοι Αθανάσιος και Κύριλλος, πατριάρχες Αλεξανδρείας
